ABC diagnostyki mikrobiologicznej
- Środa, 11 kwiecień 2018 12:10
Pełni bardzo istotną rolę w medycynie oraz stanowi integralną część procesu leczenia. Diagnostyka mikrobiologiczna, bo o niej mowa, jest działem medycyny, który zajmuje się dostarczaniem informacji o drobnoustrojach wyizolowanych z materiału biologicznego pobranego od pacjenta.
Mikroorganizmy stanowią element ziemskiego ekosystemu. Podobnie drobnoustroje wchodzące w skład flory fizjologicznej człowieka, są przykładem harmonijnego współżycia z gospodarzem i odgrywają ważna rolę ochronną przed mikroorganizmami chorobotwórczymi (patogennymi). Naruszenie tej równowagi doprowadza do rozwoju infekcji, czyli wtargnięcia patogenów do organizmu i ich rozprzestrzeniania się. Nadużywanie i niewłaściwe stosowanie antybiotyków jest jedną z głównych przyczyn powodujących zaburzenie flory fizjologicznej, a ponadto sprzyja narastaniu oporności bakterii na antybiotyki.
Zjawisko lekooporności wśród bakterii jest przedmiotem intensywnych badań naukowych. Póki możemy przeciwdziałać narastaniu lekooporności, powinniśmy z rozsądkiem stosować antybiotyki – czyli tylko w ściśle wskazanych przypadkach. W związku z tym wzrasta rola specjalistycznej diagnostyki mikrobiologicznej, pozwalającej zarówno na wykrywanie drobnoustrojów będących przyczyną zakażeń, jak i monitorowanie rozprzestrzeniania się w danej populacji patogenów opornych na leczenie. Niestety w przypadku pacjentów leczonych ambulatoryjnie, badania mikrobiologiczne zlecane są przez lekarzy bardzo rzadko. Powoduje to, że dobór antybiotyku jest przypadkowy i nie zawsze skuteczny wobec czynnika chorobotwórczego. Takie postępowanie przyczynia się niejednokrotnie do niepotrzebnego poddawania pacjenta leczeniu kolejnymi nieskutecznymi antybiotykami, co prowadzi do powstawania opornych na antybiotyki bakterii.
Badania mikrobiologiczne mają na celu określenie gatunku bakterii chorobotwórczych, jak i podanie listy antybiotyków, na które wyhodowany w laboratorium szczep drobnoustroju jest wrażliwy - na podstawie tzw. antybiogramu. Umożliwia to lekarzowi prowadzenie terapii celowanej i uniknięcie podania pacjentowi antybiotyku, na który szczep bakteryjny powodujący chorobę jest oporny.
Obecnie również od pacjentów ambulatoryjnych izolowane są tzw. „bakterie wielooporne” wykazujące oporność na większość znanych antybiotyków. Jest to bardzo niepokojące zjawisko, ponieważ w ciągu ostatnich 20 lat wprowadzono do zastosowania w leczeniu tylko dwie nowe grupy antybiotyków. Natomiast wynalezienie i wprowadzenie na rynek nowych preparatów jest czasochłonne i wymaga dużych nakładów finansowych, zaś bakterie nabywają na nie stosunkowo szybko oporność. Łatwiej więc chronić antybiotyki przed utratą skuteczności wobec mikroorganizmów, niż tworzyć nowe.
Warto więc wykonać badanie (ze zleceniem lekarza lub bez) w laboratorium mikrobiologicznym, dostarczając materiał pobrany samodzielnie (mocz, kał), przez lekarza lub na miejscu w laboratorium. Wartość diagnostyczna badania mikrobiologicznego zależy od jakości materiału przeznaczonego do badania. Błędy popełnione na etapie jego pobierania zwykle uniemożliwiają określenie czynnika chorobotwórczego zakażenia, czego nie można już zrekompensować nawet najlepszej jakości diagnostyką laboratoryjną. Materiał do badania można pobierać teoretycznie z niemal każdego miejsca organizmu. Najczęstsze lokalizacje to: jama nosowo-gardłowa, zmiany skórne, ropnie, paznokcie, drogi rodne u kobiet, cewka moczowa.
Drugim istotnym czynnikiem wpływającym na wynik badania jest transport materiałów do pracowni mikrobiologicznej. Od jego organizacji oraz czasu zależy skuteczność procesu diagnostycznego w laboratorium. Czas transportu powinien być możliwie jak najkrótszy (do dwóch godzin), a materiały do badań powinny być transportowane w specjalnych podłożach transportowych, które utrzymają przy życiu drobnoustroje znajdujące się w próbce.
Diagnostyka mikrobiologiczna wykorzystuje różne techniki badawcze. Tak zwany „złoty standard” stanowią metody hodowli bakterii i grzybów na podłożach zapewniających ich wzrost, izolację i określenie lekowrażliwości. W sytuacjach gdy mamy do czynienia z drobnoustrojami, których hodowla jest trudna i długoczasowa, lub infekcja przebiegała ze skąpymi objawami klinicznymi, a skutki zakażenia są odległe w czasie (np. w przypadku boreliozy, toksoplazmozy, w wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C czy w zakażeniu wirusem HIV), sięgamy po nowoczesne metody immunologiczne.
W diagnostyce mikrobiologicznej stosowane są też metody oparte na analizie materiału genetycznego drobnoustrojów. Obecnie uważane są one za najczulsze metody badawcze, coraz częściej stosowane w rutynowej diagnostyce bakterii, grzybów, wirusów w nowoczesnych laboratoriach mikrobiologicznych.
dr hab. n. med. Katarzyna Leszczyńska, specjalista II stopnia z mikrobiologii medycznej, Laboratorium Dia Bakter w Białymstoku
