Zdrowy Białystok

Od aorty do kapilary

„Złotym standardem” w diagnostyce chorób naczyniowych jest angiografia cewnikowa (cyfrowa angiografia subtrakcyjna - CAS), polegająca na nakłuciu tętnicy, wprowadzeniu do niej cewnika i podaniu środka kontrastowego. Jest ona jednak badaniem inwazyjnym, wymagającym hospitalizacji, dlatego obecnie wykorzystywana jest głównie jako metoda terapeutyczna.
Współczesna diagnostyka chorób naczyń opiera się na kilku metodach. Najmniej inwazyjna jest ultrasonografia dopplerowska. Jednak metoda ta ma małe znaczenie w ocenie naczyń niektórych obszarów (np. naczyń mózgowych i klatki piersiowej), ze względu na utrudnioną penetrację wiązki ultradźwięków przez kości i płuca. Uzyskanie obrazu naczyń (angiografia) możliwe jest obecnie również w badaniu TK i MR. Nazywamy je wtedy angio-TK i angio-MR. Są to metody znacznie mniej inwazyjne w porównaniu do CAS.
Angiografia tomografii komputerowej (angio-TK) jest metodą obrazowania naczyń za pomocą tomografii komputerowej, po dożylnym podaniu środka kontrastowego. Specjalny tryb badania (spiralny) umożliwia uzyskanie obrazu angiograficznego w krótkim czasie. Skan spiralny możliwa jednocześnie uzyskiwanie rekonstrukcji przestrzennych - dwu- i trójwymiarowych, co pozwala uzyskać obraz naczyń zbliżony do inwazyjnej angiografii cewnikowej.
Badanie angio-TK wymaga dożylnego podania jodowego środka kontrastowego. Ta droga podania jest znacznie bezpieczniejsza niż dotętnicza, gdyż wiąże się z niewielkim odsetkiem powikłań. Możliwe jest też wykonywanie badań angio-TK u pacjentów ambulatoryjnych. W pracowni diagnostycznej zakładany jest do żyły wenflon, przez który podawany jest kontrast. Badanie wykonywane jest w pozycji leżącej na ruchomym stole. Po wykonaniu wstępnych skanów, podanie środka kontrastowego rozpoczyna właściwą fazę badania. Normalną reakcją jest, iż podawaniu środka towarzyszy uczucie gorąca. Po wykonaniu całego badania, pacjent pozostaje przez ok. 20-30 minut na terenie pracowni. Jeśli w tym czasie nie wystąpią żadne reakcje uczuleniowe, wkłucie dożylne zostaje usunięte.
Dzięki obecności kontrastu w naczyniach badanie angio-TK umożliwia precyzyjną ocenę anomalii naczyniowych - tętniaków, malformacji naczyniowych i bogato unaczynionych guzów. Jest również bardzo dokładną metodą oceny zwężeń naczyń i ich niedrożności. Metoda ta jest na tyle dokładna, że z reguły można zakończyć na niej proces diagnostyczny i na jej podstawie wybrać metodę leczenia. Do głównych zalet badania angio-TK należy zaliczyć też małą inwazyjność oraz krótki czas badania (samo badanie trwa kilka sekund, łącznie pacjent pozostaje w pracowni kilkanaście minut). Dzięki temu angio-TK umożliwia badania chorych w stanie ciężkim lub w trybie ambulatoryjnym. Ogromną zaletą badania jest możliwość otrzymania przestrzennego obrazu naczyń w dowolnej projekcji.
Angio-TK umożliwia ocenę prawie wszystkich naczyń, ograniczeniem jest jedynie bardzo mały, submilimetrowy kaliber naczynia, wyznaczany rozdzielczością przestrzenną tej metody. W angio-TK można zdiagnozować nawet małe tętniaki naczyń mózgowych, o wymiarach 1-2 mm. Jest to metoda weryfikująca badanie usg Doppler w ocenie zwężeń tętnic szyjnych oraz pozwalająca na dokładną ocenę i wymiarowanie tętniaków aorty brzusznej przez zabiegiem leczniczym. W diagnostyce ostrych patologii naczyniowych w obrębie klatki piersiowej, angio-TK stało się badaniem pierwszoplanowym, wykonywanym z wyboru - pozwala wykluczyć zatorowość płucną oraz rozwarstwienie aorty - stany zagrożenia życia. Angiografia TK wykorzystywana jest jako najdokładniejsza nieinwazyjna metoda w przypadku chorób przewlekłych klatki piersiowej o podłożu naczyniowym - zwężenia naczyń odchodzących od łuku aorty, tętniaki aorty piersiowej. Nowe, wielorzędowe aparaty TK umożliwiają też ocenę naczyń wieńcowych. Badanie angio-TK jest szeroko wykorzystywane w ocenie stanu tętnic kończyn dolnych - biodrowych, udowych oraz tętnic podudzi, głównie w przypadkach zmian miażdżycowych, co pozwala jednoznacznie zakwalifikować pacjenta do zabiegów operacyjnych lub leczenia zachowawczego.
Do ograniczeń badania należy zaliczyć obciążenie promieniowaniem jonizującym, dlatego ważne jest przestrzeganie odpowiednich wskazań, ze szczególnym uwzględnieniem badań dzieci. Należy podkreślić, że nowoczesne skanery TK zapewniają optymalizację dawki promieniowania rtg, którego wartości nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia. Dodatkowo konieczność zastosowania jodowych środków kontrastowych wymaga wdrożenia odpowiedniego postępowania. Czyli badanie wykonywane jest na czczo (ew. pięć godzin przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia). Nie należy powstrzymywać się od picia płynów gdyż nawodnienie umożliwia szybkie wydalenie środka kontrastowego. W dniu badania należy zażyć stale przyjmowane leki. Ponadto pacjent powinien oznaczyć poziom kreatyniny we krwi, bowiem ocena wydolności nerek pozwala wyselekcjonować pacjentów zagrożonych nefrotoksycznym wpływem środków kontrastowych. Obecnie stosuje się tylko bezpieczne niejonowe środki jodowe, przy których reakcje uczuleniowe występują sporadycznie. Jednak nie można przewidzieć, u których pacjentów wystąpi taka reakcja. Dlatego przeciwwskazaniem do podania jodowych środków kontrastowych są powikłania po poprzednim podaniu kontrastu oraz ze względu na zawartość jodu - nadczynność tarczycy.
Innym badaniem umożliwiającym ocenę naczyń jest angio-MR. W tej metodzie wykorzystuje się odmienne oddziaływanie fal elektromagnetycznych na tkankę będącą w ruchu (krew) i na tkankę stacjonarną. Efektem jest uzyskiwanie obrazu wyłącznie drzewa naczyniowego. Zaletą angio-MR jest jej nieinwazyjność - obrazy tworzone są dzięki użyciu jedynie fal o częstotliwości radiowej; metoda ta w większości przypadków nie wymaga podania środka kontrastowego. Obrazy uzyskiwane dzięki angio-MR mają nieco niższą od badań angio-TK rozdzielczość przestrzenną. Jednak nieinwazyjny charakter angio-MR sprawia, że metoda ta jest ważnym ogniwem w diagnostyce naczyniowej - wykorzystywana jest z wyboru u dzieci i ludzi młodych, w przypadku niejednoznacznych wyników innych badań naczyniowych oraz jako badanie kontrolne po zabiegach wewnątrznaczyniowych.
Szczególnie rozpowszechnione jest zastosowanie angio-MR w diagnostyce naczyń wewnątrzczaszkowych - głównie tętniaków. W niektórych przypadkach może nawet przewyższać dokładnością diagnostyczną angio-TK, szczególnie zmian położonych w okolicy struktur kostnych. Również w nieinwazyjny sposób, bez użycia środka kontrastowego możliwe jest zobrazowanie w badaniu angio-MR naczyń szyjnych a także aorty piersiowej i brzusznej. W najnowszych skanerach MR możliwa jest również ocena naczyń tętniczych i żylnych kończyn dolnych.
Podsumowując - angio-TK i angio-MR są skuteczną metodą obrazowania naczyń, często wzajemnie się uzupełniającą. Metody te zastąpiły inwazyjną angiografię w diagnostyce większości patologii naczyniowych.
dr med. Adam Łukasiewicz, TMS Diagnostyka Białystok, Fot. TMS Diagnostyka