Zdrowy Białystok

One są wśród nas

O depresji dziecięcej z mgr Marzeną Smyk, psychologiem dziecięcym z Niepublicznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej Nr 2 w Białymstoku, rozmawia Marzena Bęcłowicz.
Marzena Bęcłowicz: Czy depresja występuje też u dzieci?
Marzena Smyk: Dzieci, podobnie jak dorośli, mogą doświadczać nastroju, który potocznie określa się jako depresję. Dzieje się tak gdy doznają frustracji, rozczarowania, przeżywają smutek związany z jakąś stratą w ich życiu. Te trudne uczucia wywołane różnymi sytuacjami, najczęściej dość szybko mijają. Są jednak dzieci, które przez długi czas przeżywają smutek, z którym nie potrafią sobie poradzić. Depresję do niedawna rozpoznawano jedynie u dorosłych. U dzieci nie była zauważana, ponieważ nie pytano ich o nastroje i uczucia. Również dzisiaj nie uda się rozpoznać depresji, jeżeli nie porozmawiamy z dzieckiem o jego samopoczuciu, nastroju, problemach. Dzieciom jest trudniej niż dorosłym nazywać swoje uczucia. Znacznie częściej wyrażają je w zachowaniu, które bardziej przyciągają uwagę otoczenia niż ciche, wewnętrzne cierpienie.
MB: Jakie zachowania dzieci mogą świadczyć o depresji?
MS: Należy pamiętać, że u wielu dzieci cierpiących na depresję, głównym nastrojem nie jest smutek lecz drażliwość. Dzieci, szczególnie te młodsze, nie dysponują odpowiednim słownictwem, żeby szczegółowo opisać swoje uczucia. Nie potrafią też określić swoich nastrojów. Mogą natomiast sygnalizować swoje problemy poprzez zachowanie. Podobnie jak u dorosłych, objawami depresji u dzieci są: smutek, ograniczenie lub rezygnacja z zainteresowań i aktywności, zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej - spowolnienie lub pobudzenie, poczucie braku nadziei, braku sensu życia, bezradności, niskie poczucie własnej wartości, poczucie winy, nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, nadmierna męczliwość, zaburzenia koncentracji uwagi, wzrost lub spadek apetytu, zmiana wzorca snu (utrzymujące się trudności z zasypianiem lub wczesne wybudzanie). Typowe zachowania, mogące świadczyć o wystąpieniu depresji, to (obok zmiany wzorca odżywiania i snu):
- trudności w usiedzeniu bez ruchu, niepokój manipulacyjny, np. pociąganie lub skręcanie włosów, skubanie skóry, fragmentów garderoby czy innych przedmiotów;
- nagłe wybuchy złości, trudna do wyjaśnienia drażliwość;
- wzmożona płaczliwość;
- widoczne przejawy napięcia, niepokoju i lęku;
- odmowa współpracy, zachowania aspołeczne;
- sięganie po alkohol i narkotyki;
- skargi na bóle różnych części ciała, np. głowy, ramion, nóg, brzucha, pomimo braku przyczyny somatycznej;
- trudności w funkcjonowaniu szkolnym, np. spóźnienia, zwiększona absencja, unikanie lekcji, na których przewidziane są sprawdziany, wycofanie z aktywnego udziału w lekcjach, brak przygotowania do lekcji.
MB: Jak przebiega proces leczenia depresji?
MS: Depresja jest chorobą uleczalną. Jej leczeniem zajmują się psychiatrzy dziecięcy, psychoterapeuci, psychologowie. Jeśli rodzic zauważy niepokojące objawy, wskazana jest ocena stanu psychicznego dziecka przez psychologa, np. w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Leczenie dzieci i młodzieży z rozpoznaniem zaburzeń depresyjnych powinno być kompleksowe, z uwzględnieniem zarówno objawów choroby, jak i związanych z wiekiem potrzeb rozwojowych. Podczas terapii może być konieczne leczenie współistniejących zaburzeń somatycznych i psychicznych oraz wprowadzenie, w zależności od potrzeb, takich oddziaływań jak psychoedukacja, warsztaty umiejętności rodzicielskich oraz dla dzieci treningi umiejętności społecznych. W pewnych sytuacjach konieczne jest włączenie leczenia farmakologicznego. Jednak jak wskazują badania, u dzieci i młodzieży nie jest ono tak skuteczne jak u dorosłych.
MB: W jaki sposób rozmawiać z dzieckiem, u którego podejrzewamy depresję?
MS: Zanim przystąpimy do rozmowy z dzieckiem, należy przemyśleć w jaki sposób chcemy ją przeprowadzić. Powinniśmy zastanowić się też nad swoją reakcją. Ważne jest, aby unikać wypytywania, aby dziecko nie poczuło się jak na „przesłuchaniu”. Istotne jest natomiast wyrażenie swojej gotowości do wysłuchania go („Jeśli będziesz chciał o czymś ze mną porozmawiać, to zawsze znajdę czas, aby cię wysłuchać”, „Czy potrzebujesz czegoś z mojej strony, czy mogę coś dla ciebie zrobić?”). Jeśli nie rozumiemy czegoś w wypowiedzi dziecka, powinniśmy zadać dodatkowe pytania („Co się dokładnie stało?” „Czy możesz podać jakiś przykład zachowań, o których wspomniałeś?”), przez co unikniemy zgadywania, o co dziecku mogło chodzić. Ważne jest, by nie należy krytykować i nie podważać prawdziwości tego, co dziecko mówi o swoim przeżywaniu rzeczywistości (nie stosujemy sformułowań typu „Nie wygłupiaj się, przecież nic takiego się nie stało”). Jeśli zachowanie dziecka budzi niepokój, możemy zapytać je o samopoczucie i powiedzieć jakie objawy nas niepokoją: „Wydajesz mi się od jakiegoś czasu smutny/rozdrażniony. Nie bawisz się z kolegami tak, jak to było kiedyś. Co się wydarzyło?”
MB: Czy możemy zapobiegać zaburzeniom emocjonalnym i stanom depresyjnym u dzieci?
MS: Ważnym czynnikiem zapobiegającym późniejszym zaburzeniom emocjonalnym i stanom depresyjnym jest bezpieczne, stabilne otoczenie, w którym dziecko spędza pierwsze lata życia. Dla prawidłowego rozwoju dziecka oraz jego poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie konieczna jest spokojna atmosfera w domu. Oprócz przyjaznej i akceptującej postawy najbliższych, istotne znaczenie w podtrzymaniu zdrowia psychicznego, ma stabilna atmosfera w środowisku szkolnym. Istotne jest zapobieganie takim negatywnym czynnikom jak przemoc w szkole, nasilona rywalizacja i presja ze strony rówieśników, nadmierny nacisk na osiągnięcia szkolne.
MB: Dziękuję za rozmowę.