Suchość w ustach
- Piątek, 19 luty 2016 12:28
Pęknięcia i szczeliny na wargach, piekący i bolesny język, brak śliny w jamie ustnej. To najbardziej uciążliwe i bolesne oznaki kserostomii. Dodatkowo choroba ta w znacznym stopniu zaburza odczucie smaku, powoduje ból i dyskomfort w trakcie jedzeniu oraz trudności w mówieniu. Jej skutkiem bywa także próchnica.
Kserostomia to subiektywne odczucie suchości w jamie ustnej. Szacuje się, że na tę przypadłość cierpi nawet 50 % populacji, przy czym odsetek ten znacznie wzrasta po 65. roku życia. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje kserostomii: prawdziwą i rzekomą – objawową.
Kserostomia prawdziwa (xerostomia vera) wywołana jest zmniejszonym wydzielaniem śliny (hiposaliwacja) i mogą jej towarzyszyć zmiany zanikowe błony śluzowej jamy ustnej. Kserostomia rzekoma (xerostomia spuria) dotyczy natomiast pacjentów odczuwających suchość i pieczenie jamy ustnej, przy prawidłowej funkcji ślinianek (normalne wydzielanie śliny) oraz braku objawów obiektywnych.
Wyróżnia się wiele przyczyn odpowiedzialnych za występowanie suchości śluzówki jamy ustnej. Pozaślinowe przyczyny kserostomii obejmują: odwodnienie (szczególny problem u osób starszych), zaburzenia neurologiczne i psychozy, użytkowanie protez całkowitych, palenie tytoniu oraz oddychanie przez usta. Przyczyny kserosotmii będącej wynikiem nieprawidłowej pracy gruczołów ślinowych to przede wszystkim: przyjmowane leki, choroby autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, twardzina układowa), radioterapia w obrębie głowy i szyi, ale również choroby nerek, amyloidoza, mukowiscydoza oraz choroby ogólnoustrojowe: cukrzyca, AIDS czy zapalenie wątroby typu C.
Za najczęstszą przyczynę kserostomii uważa się obecnie leczenie farmakologiczne. Nawet 80 % najczęściej przyjmowanych leków może wpływać na strukturę i funkcję wydzielniczą gruczołów ślinowych. Kserostomia polekowa ma jednak charakter odwracalny i zwykle ustępuje po odstawieniu przyjmowanego leku (w niektórych przypadkach wystarczy już samo zmniejszenie dawki). Do leków odpowiedzialnych za wywoływanie kserostomii należą m.in.: leki hipotensyjne (obniżające ciśnienie tętnicze), przeciwalergiczne, przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, przeciwpsychotyczne, anksjolityczne (o działaniu przeciwlękowym), przeciwnowotworowe czy narkotyczne leki przeciwbólowe.
Kserostomię rozpoznaje się w gabinecie lekarza stomatologa za pomocą dokładnego wywiadu oraz specjalnych testów diagnostycznych. Należy podkreślić, że suchość błony śluzowej jamy ustnej nie stanowi podstawy rozpoznania zmniejszonego wydzielania śliny. Istotne jest również odróżnienie kserostomii prawdziwej od rzekomej, gdyż w przypadku tej pierwszej istnieje duże ryzyko zmian patologicznych w obrębie struktur jamy ustnej. W praktyce klinicznej, lekarz dentysta wykorzystuje różne metody oceniające czynność gruczołów ślinowych, do których zalicza się: dokładny wywiad (najbardziej znana ankieta Foxa), pomiar wydzielania śliny, ocenę stopnia nawilżenia błony śluzowej (test opłatkowy, test Schirmera, test lusterkowy), analizę biochemiczną śliny, badania krwi (przeciwciała La/SSb, Ro/SSa, ANA, hematokryt, OB), badania radiologiczne (rezonans magnetyczny, USG, tomografia komputerowa, sialografia, scyntygrafia) oraz biopsję gruczołów ślinowych.
U pacjentów z kserostomią stwierdza się liczne pęknięcia i szczeliny na wargach, suchą i cienką błonę śluzową jamy ustnej, piekący i bolesny język oraz brak gromadzenia się śliny na dnie jamy ustnej (śliny jest mało, jest ona pienista i mleczna). Ponadto, w badaniu palpacyjnym, duże gruczoły ślinowe mogą być znacznie powiększone i bolesne. Skutkiem długotrwałej kserostomii może być także choroba próchnicowa, występująca często w miejscach zwykle odpornych na próchnicę.
Jak wykazały liczne badania, uczucie suchości w jamie ustnej, nawet bez towarzyszącego zmniejszenia wydzielania śliny, skłania pacjentów do spożywania dużych ilości płynów czy cukierków pobudzających czynność ślinianek, i tym samym prowadzi do wzrostu demineralizacji zębów i zwiększonego ryzyka rozwoju próchnicy. Kserostomia obniża jakość życia pacjentów poprzez zaburzenia smaku, dyskomfort związany z pobieraniem pokarmów, powoduje ból i utrudnia mówienie. Jest także przyczyną halitozy (nieprzyjemny zapach z ust), utrudnia noszenie protez oraz może predysponować do wystąpienia nadkażeń grzybiczych. Wszystko to wpływa niekorzystnie na socjalne aspekty życia pacjentów, a także na ich stan psychiczny.
Leczenie przyczynowe kserostomii obejmuje podawanie leków pobudzających wydzielanie śliny (takich jak pilokarpina, neostygmina czy fizostygmina), częste ssanie cukierków czy intensywne żucie gumy bez cukru. W zdecydowanej większości przypadków można zastosować jednak wyłącznie leczenie objawowe, które polega na przyjmowaniu substytutów śliny (tzw. sztuczna ślina – nawilżające żele mucynowe lub żele z karboksymetylocelulozą), częstym piciu małych ilości wody, unikaniu suchego i ostro przyprawionego pożywienia, a także ograniczeniu spożycia kawy i alkoholu oraz zaprzestania palenia tytoniu. W celu profilaktyki próchnicy zaleca się stosowanie płukanek i żeli wzbogaconych jonami fluoru lub preparatów z chlorheksydyną.
Kserostomia stanowi uciążliwy i coraz częstszy problem w praktyce klinicznej. Schorzenie to wpływa na wiele aspektów życia chorego, a stosowane leczenie często bywa długotrwałe i kosztowne. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów suchości jamy ustnej należy jak najszybciej zasięgnąć porady lekarza stomatologa w celu właściwego rozpoznania dolegliwości oraz odpowiednio wczesnego wdrożenia stosownej terapii.
mgr farm. Mateusz Maciejczyk, dr hab. n. med. Anna Zalewska, Zakład Stomatologii Zachowawczej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Fot. Prywatne archiwum autorów
