Zdrowy Białystok

Kryształy, które nie cieszą

Bardzo silny ból w okolicy lędźwiowej promieniujący do podbrzusza tzw. kolka nerkowa jest nagłym i ostrym objawem choroby spowodowanym przez utrudnienie, lub zablokowanie odpływu moczu z nerek, który wiąże się najczęściej z kamicą nerkową. Ta poważna choroba w początkowym okresie często nie daje żadnych objawów. Nie można jej jednak bagatelizować, gdyż nie leczona może prowadzić do niebezpiecznych powikłań.
Kamicę moczową spotyka się w każdej populacji. Świadczą o tym najstarsze źródła historyczne, zarówno wykopaliska, grobowce, mumie, jak i przekazy pisemne. Częstość występowania kamicy moczowej wykazuje znaczne różnice geograficzne i historyczne, a zależy ona także od rozmaitych warunków środowiska i cech populacji, a więc od: rodzaju zatrudnienia, stopnia zamożności, sposobu odżywiania, stylu życia i rasy. Kamica stała się jedną z najczęstszych chorób i rzędem wielkości zbliża się do cukrzycy. Nawroty kamicy występują niemal u połowy chorych.
Kamica nerkowa zwana również kamicą moczową jest jedną z najczęściej występujących chorób układu moczowego. Może pojawić się w każdym wieku, jednak najczęściej chorują osoby pomiędzy 30 a 50 r.ż. - częściej mężczyźni. Choroba polega na wytwarzaniu złogów tzw. kamieni  w układzie moczowym.
Przyczyny rozwoju kamicy nerkowej i mechanizmy powstawania kamieni nie są do końca znane. Na pewno do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej można zaliczyć picie niedostatecznej ilości wody, niedobór magnezu, spożywanie dużych ilości mleka (ze względu na zawartość wapnia) oraz dieta bogata w białka zwierzęce. Z racji tego, że kamica nerkowa jest chorobą pospolitą, występuje nie tylko u dorosłych, ale również zdarza się u dzieci, a nawet niemowląt. Rzadko natomiast spotyka się chorych na kamicę wśród wegetarian. Wynika to z tego, że częściej chorują ludzie, których dieta składa się z dużych ilości mięsa. Kamica nerkowa jest również chorobą genetyczną, wystąpienie choroby u dziecka jest bardzo prawdopodobne, jeżeli cierpią na nią rodzice.
Choroba przez długi okres nie daje żadnych objawów. Zdarza się, że chory nawet nie wie o jej istnieniu, a o samych kamieniach dowiaduje się przez przypadek np. przy okazji badania USG jamy brzusznej. Dopiero, gdy kamień zaczyna wędrować i spowoduje utrudniony odpływ moczu z układu kielichowo-miedniczkowego, lub pojawi się zakażenie, pacjent zaczyna odczuwać bardzo silny ból okolicy lędźwiowej, promieniujący do podbrzusza nazywany kolką nerkową. Dolegliwościom bólowym mogą towarzyszyć nudności, wymioty i wzdęcia brzucha, jak również częstomocz i bolesne parcie na mocz. Czasami występuje również krwiomocz. Temperatura ciała jest normalna, natomiast przy współistniejącym zakażeniu układu moczowego ? podwyższona. Atak kolki nerkowej oznacza konieczność niezwłocznej wizyty u lekarza. W części przypadków może zaistnieć konieczność doraźnej hospitalizacji. U pacjentów diagnozowanych i leczonych ambulatoryjnie zleca się przeprowadzenie badań laboratoryjnych takich jak morfologia, mocznik, kreatynina, kwas moczowy, badanie ogólne moczu i posiew moczu. Poza tym wykonuje się USG jamy brzusznej, zdjęcie przeglądowe RTG jamy brzusznej i urografię.
Kamienie nerkowe powstają w wyniku krystalizacji składników moczu, ponieważ mocz jest roztworem przesyconym. Najpierw powstaje zalążek kryształu, następnie - stopniowo, nakładają się na niego kolejne warstwy osadu. Z biegiem czasu możemy wyhodować sobie niezłych rozmiarów kamień.
Kamienie, które występują w drogach moczowych, są zbudowane z różnorodnych substancji krystalicznych, zmieszanych z kilkoma procentami białka. Mogą pozostawać w układzie kielichowo-miedniczkowym, drogach wyprowadzających - moczowodach, pęcherzu moczowym, oraz w cewce moczowej. Mogą też pozostać w miąższu w torbielowato rozszerzonych kanalikach zbiorczych nie przekraczając średnicy kilku milimetrów. Mówimy wtedy o tzw. gąbczastości nerek. Przy nieregularnie rozsianych drobnych złogach w miąższu w związku z zaburzeniami przemiany wapniowo-fosforanowej, często związanymi z nadczynnością przytarczyc mówimy o tzw. wapnicy nerek. Kamienie moczowe mogą składać się z fosforanów wapnia, fosforanów magnezowo-amonowych, szczawianów wapnia, moczanów, cystyny i bardzo rzadko z ksantyny. Najbardziej popularne są jednak kamienie szczawianowe ? 75% przypadków. Hiperkalciuria, czyli nadmierne wydalanie wapnia z moczem jest jednym z najważniejszych czynników powstawania kamieni w układzie moczowym. Dzieje się tak przez zwiększone wchłanianie wapnia w jelitach oraz nadmierne uwalnianie wapnia z kości, lub upośledzone wchłanianie zwrotne wapnia w cewkach nerkowych.
Leczenie kamicy nerkowej, polega na profilaktyce tj. zapobieganiu tworzenia się kamieni nerkowych. Często pacjenci pytają mnie: co robić w przypadku niespodziewanego ataku kolki nerkowej? Samo zażycie zwykłego środka przeciwbólowego nie wystarczy, gdyż ból jest zbyt silny i uporczywy. Należy podać silne leki przeciwbólowe i rozkurczowe. Pomocne będą też ciepłe kąpiele. Niekiedy ból jest tak silny, że sami nie jesteśmy w stanie sobie pomóc. Należy wtedy zgłosić się do lekarza, który poda odpowiedni lek w formie zastrzyku. Niestety nawet po zastrzyku ból szybko nie mija, czasem trzeba odczekać godzinę lub dłużej by poczuć ulgę. Najlepszym sposobem na przyszłość jest poproszenie swego lekarza o sugestie, jak postępować i co robić w przypadku kolejnego ataku.
Chorym na kamicę nerkową zaleca się spożywanie dużych ilości płynów 3-4 litry na dobę. Można kupić też specjalną wodę mineralną, której składniki dobierane są pod kątem rodzaju kamieni moczowych. Warto wypić więcej płynów przed snem, by zwiększyć diurezę (wydzielanie moczu) i rozcieńczyć mocz w godzinach nocnych. Niektórzy zalecają też picie piwa, które ma właściwości moczopędne. Ważna jest również odpowiednia dieta chorego, mająca wpływ na skuteczne pozbycie się kamieni. W zależności od rodzaju kamieni niektóre produkty nie są zalecane. W kamicy szczawianowej będą to: szczaw, szpinak, rabarbar, botwina, cytryna, herbata, kawa, czekolada, ostre przyprawy; moczanowej - produkty mięsne, śledzie, sardynki, kawior, kakao, kawa, herbata, orzechy; fosforanowej ? nasiona roślin strączkowych, alkaliczne wody mineralne; cystynowej - mięso i jego przetwory.
Uważa się że u ok. 80% pacjentów leczenie w warunkach domowych przynosi oczekiwane efekty - kamienie zostają wydalone z organizmu razem z moczem. Niestety w pozostałych przypadkach konieczna jest hospitalizacja. Pobyt w szpitalu jest niezbędny w przypadku, gdy podjęte próby leczenia zachowawczego nie przynoszą efektu. Czasem istnieje konieczność pilnej interwencji, zwykle w postaci stentu moczowodowego lub przezskórnej nefrostomii. U pacjentów z towarzyszącą infekcją brak odblokowania dróg moczowych może doprowadzić do sepsy zagrażającej życiu.
Do małoinwazyjnych metod leczenia kamicy należy ESWL wynaleziony w Niemczech na początku lat 80-tych. Polega na przemieszczaniu przez ciało zogniskowanej fali wstrząsowej, która rozbija kamienie. Do całkowitej fragmentacji złogu pacjenci wymagają zazwyczaj od 1.000 do 4.000 uderzeń. Czas trwania tego zabiegu to ok. 30 minut. Pokruszone fragmenty złogu zazwyczaj bez problemu przechodzą przez moczowód do pęcherza moczowego. Inną metoda jest endoskopia, polegająca na wprowadzeniu do dróg moczowych narzędzi chirurgicznych - endoskopów i przy ich użyciu usunięcia kamieni. Są to takie metody jak URS, PCNL i cystoskopia. Do dezintegracji kamieni stosuje się różne rodzaje litotrypsji (rozbijania): laserowa, mechaniczna, elektrohydrauliczna, ultradźwiękowa i pneumatyczna. Do metod inwazyjnych należą tradycyjne techniki chirurgiczne.
dr. Paweł Andrzej Zajkowski, urolog, Gabinet Urologiczny, Białystok