Zdrowy Białystok

Mój świat jest szary

Dzieci mają niecodzienne pomysły. Potrafią stworzyć niebieskie kozy na żółtym pastwisku. Zabawne! Czyżby? Warto się zastanowić, czy taki rysunek świadczy o niezwykłej wyobraźni kilkulatka, czy może autor pracy ma kłopoty z rozróżnianiem kolorów?
Ślepota barw jest u ludzi niezdolnością do spostrzegania różnic pomiędzy niektórymi lub wszystkimi barwami, które normalnie są dostrzegane przez inne osoby. Daltonizm jest jedną z odmian ślepoty barw i dotyczy barwy czerwono-zielonej. Jest to zazwyczaj wada wrodzona, uwarunkowana genetycznie, dziedziczona recesywnie w sprzężeniu z chromosomem X. Panowie nie przekazują chromosomu X swoim męskim potomkom, zatem mężczyzna chory na daltonizm nie przekaże schorzenia swojemu synowi. Natomiast kobieta, mając dwa chromosomy X może być nosicielką genu ślepoty barw nawet o tym nie wiedząc. Jeżeli po stronie rodziny matki jest mężczyzna chorujący na daltonizm, to jest wielce prawdopodobne, że jej dziecko (jeśli będzie to syn) odziedziczy jego gen. Zdarzają się też przypadki, że matka sama jest daltonistką, czyli posiada dwa ?ślepe na barwy? chromosomy X. Fakt, że gen ślepoty barw jest w chromosomie X, sprawia, że prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby u mężczyzn jest od 10 do 20 razy większe niż u kobiet.
W rzadkich przypadkach daltonizm może być również wynikiem uszkodzenia dróg wzrokowych począwszy od siatkówki po korę mózgu. Może być również efektem ubocznym przyjmowania niektórych leków (przeciwmalarycznych, psychoaktywnych, czy antykoncepcyjnych).
Daltonizm najczęściej wykrywany jest podczas rutynowych badań kontrolnych u okulisty. Bardzo często zdarza się, iż osoby mające tę wadę wzroku nie zdają sobie z tego sprawy, gdyż nie mając innych dolegliwości nie konsultują się z lekarzem.
Istnieje kilka rodzajów badań wykrywających daltonizm. Pierwszym z nich są pseudoizochromatyczne Tablice Ishihary. Jest to najczęściej stosowana metoda wykrywająca daltonizm. Pełny test Ishihary polega na pokazaniu pacjentowi 36 tablic. Diagnoza jest zwykle jasna już po kilku z nich. Każda tablica składa się z koła utworzonego przez okrągłe plamy różnych rozmiarów. Plamki nieznacznie różnią się od siebie barwami. Układ plam w kolorze odmiennym od tła jest taki, że tworzą liczbę. Zadaniem pacjenta jest jej odczytanie. Dobór kolorów na każdej tablicy jest inny, co umożliwia zdiagnozowanie różnych zaburzeń widzenia barw.
Kolejna metoda wykrywająca daltonizm to badanie za pomocą testów Farnswortha. W badaniu wykorzystuje się 16 lub więcej różnokolorowych pionków w różnych odcieniach, które pacjent musi ułożyć w odpowiedniej kolejności. Ostatnim sposobem jest badanie za pomocą przyrządu zwanego anomaloskopem. Badanie to pozwala na wykrycie poszczególnych rodzajów nierozpoznawania barw. Zadaniem pacjenta jest porównywanie dwóch barw.
Jak do tej pory nie ma sposobu leczenia owej przypadłości, trwają jedynie pionierskie prace nad terapią genową. Ślepota barw nie boli, jednak... Osoby cierpiące na daltonizm podczas podejmowania decyzji o wyborze pracy, muszą uwzględnić ujemne skutki swojej choroby. Nie mogą oni wykonywać ponad 150 zawodów i są poszkodowani praktycznie w każdej dziedzinie życia. Dotyczy to m.in. chemików, farmaceutów, fotografików, drukarzy, strażaków, cukierników, elektryków, czy zawodowych kierowców.
Marzena Bęcłowicz, Fot. Zofia Chwesiuk
Opinia lekarza
dr Grzegorz Rakowski, Centrum Medyczne ?Medicover? w Białymstoku:
Widzenie barw zależy od czynności trzech rodzajów czopków w oku o różnej wrażliwości na światło: niebieskie (tritan), zielone (deuteron), czerwone (protan). Aby prawidłowo widzieć wszystkie one powinny funkcjonować nienagannie. Dysfunkcja każdego z nich powoduje zaburzenia widzenia np. protanomalia - słabsze widzenie czerwieni bądź protanopia - całkowity brak widzenia koloru czerwonego. Gdy brakuje kolejnych czopków nazywa się to odpowiednio - dichromatyzm bądź monochromatyzm. Pacjenci - trichromaci posiadają wszystkie trzy rodzaje czopków, choć funkcjonujących w różnym stopniu upośledzenia.
Nie zawsze pacjent, który nieprawidłowo odczytuje Tablice Ishihary, jest daltonistą. Może to być bowiem tylko wyżej omówiona dysfunkcja czopków.
Warto wspomnieć, że ludzie często mylą pojęcia ?niedowidzenie barw? (trichromatyzm, nazywany też daltonizmem częściowym) i ?ślepota barw? (dichromatyzm, nazywany też daltonizmem). Zasadnicza różnica polega na tym, że w przypadku osób niedowidzących barwy wszystkie czopki oka działają, podczas, gdy u osoby ślepej na barwy czopki zielone lub czerwone są zupełnie niesprawne.

A to ciekawe
Nazwa daltonizm pochodzi od nazwiska angielskiego chemika Johna Daltona, który w 1794 r. na własnym przypadku opublikował opis choroby. Zauważył on, że pewne kolory spostrzega inaczej niż inni ludzie. Niestety nikt z ówczesnych lekarzy i naukowców nie był w stanie rozwikłać zagadki z jaką zmagał się Dalton. Uznał więc że, należy dokładnie przebadać jego gałki oczne. Polecił swojemu lekarzowi, aby po śmierci dokładnie zbadał tajemnicę widzenia barw. Pomimo tego, iż lekarz wykonał polecenie, porównanie budowy oczu Daltona z budową oka człowieka normalnie rozróżniającego barwy nie rozwiązało zagadki. Dopiero wykonane w 1994 r. badanie gałek ocznych Daltona w Londyńskim Instytucie Okulistycznym wykazało, że siatkówka jego oczu nie zawierała jednego z trzech fotopigmentów - tego, który odpowiedzialny jest za widzenie barwy czerwonej.